Tảo lam thường phát triển mạnh trong điều kiện ao nuôi có dinh dưỡng cao, đặc biệt là phốt pho và nitơ từ thức ăn dư thừa và phân tôm tích tụ. Đặc điểm của tảo lam là có thể tự quang hợp như tảo thực vật, nhưng lại không thuộc nhóm thực vật mà là nhóm vi khuẩn. Khi chúng bùng phát, màu nước thường chuyển sang xanh đậm hoặc ánh kim, vào buổi sáng thì nổi váng, đến chiều tối lại lắng xuống đáy. Mùi nước trở nên hôi tanh khó chịu, đó là dấu hiệu cho thấy hệ vi sinh trong ao đang mất cân bằng nghiêm trọng.

Khi tảo lam phát triển mạnh, chúng cạnh tranh oxy với tôm vào ban đêm và tiêu thụ CO₂ vào ban ngày, làm dao động pH rất lớn giữa sáng và chiều. Sự dao động này nếu không kiểm soát sẽ gây sốc sinh lý cho tôm, đặc biệt là trong giai đoạn tôm còn nhỏ. Ngoài ra, khi tảo lam chết đi do thiếu ánh sáng hoặc thay đổi môi trường đột ngột, chúng sẽ giải phóng một lượng lớn độc tố, trong đó đáng ngại nhất là microcystin – một loại độc tố gan cực kỳ nguy hiểm. Đây là thủ phạm chính gây nên các vấn đề về gan tụy, tôm bị teo gan, nhạt màu, giảm ăn, phân lỏng, phân đứt khúc, thậm chí dẫn đến hiện tượng chết rải rác kéo dài.

Trong những năm đầu khi mới bắt đầu nuôi, tôi thường dùng các loại hóa chất như đồng sunfat hay thuốc tím để diệt tảo lam. Kết quả là nước ao sạch thật, tảo lam biến mất nhanh chóng, nhưng chỉ sau vài ngày, tôm bắt đầu có dấu hiệu yếu dần, mất màu, phân trắng, chết rải rác. Lúc đó tôi mới hiểu rằng việc diệt tảo lam không đúng cách cũng giống như uống thuốc diệt khuẩn liều cao mà không bảo vệ gan – cuối cùng tôm là bên lãnh đủ.

Kinh nghiệm nhiều năm cho thấy, diệt tảo lam cần một chiến lược tổng hợp, không thể chỉ nhắm đến tiêu diệt mà phải kiểm soát, điều chỉnh và phục hồi hệ vi sinh. Trước tiên, việc phát hiện sớm là cực kỳ quan trọng. Cứ mỗi sáng tôi đều kiểm tra màu nước, quan sát bề mặt ao và mùi nước. Khi thấy màu nước chuyển xanh lục đậm, có ánh kim và nổi váng nhẹ, tôi bắt đầu triển khai phương án xử lý sinh học.

Tảo lam rất khó diệt triệt để nếu sai cách xử lý. Ảnh: Facebook 

Xử lý sinh học là hướng đi tôi theo đuổi trong nhiều năm trở lại đây. Tôi thường xuyên sử dụng men vi sinh dạng bột hoặc dạng nước, định kỳ mỗi tuần 2 lần. Các chủng vi khuẩn Bacillus subtilis, Bacillus licheniformis có khả năng cạnh tranh dinh dưỡng, đặc biệt là phân hủy chất hữu cơ dưới đáy ao, nơi tảo lam thường tích tụ để phát triển. Kết hợp với đó, tôi dùng các sản phẩm khoáng chất tự nhiên như zeolite và dolomite để kết tủa phốt pho, đồng thời ổn định độ kiềm, giữ cho môi trường nước luôn cân bằng.

Vào mùa nắng nóng, khi nhiệt độ nước tăng cao, tôi tăng cường sục khí vào ban đêm và bổ sung thêm men vi sinh phân giải đáy, vì đây là thời điểm tảo lam rất dễ bùng phát. Nếu phát hiện tảo lam bắt đầu gây hại, tôi dùng hydrogen peroxide liều thấp – thường là 5-10 ppm vào ban đêm, khi không có ánh sáng để tránh phản ứng quang hóa mạnh. Sau khi xử lý, luôn luôn bổ sung vitamin C, men tiêu hóa, thảo dược hỗ trợ gan như diệp hạ châu hoặc silymarin cho tôm ăn trong 3-5 ngày liên tục để giúp tôm phục hồi gan tụy.

Một lưu ý mà nhiều người thường bỏ qua là sự liên quan chặt chẽ giữa thức ăn và tảo lam. Khi tôm ăn không hết, thức ăn thừa lắng xuống đáy sẽ phân hủy và tạo điều kiện cho vi khuẩn lam phát triển. Do đó, việc quản lý lượng thức ăn chính xác, theo dõi đường ruột tôm hàng ngày qua phân thải và kiểm tra sàng ăn là việc không thể lơ là.

Thêm vào đó, tôi thường xuyên theo dõi pH và độ kiềm hàng ngày. Nếu thấy pH dao động trên 0.5 đơn vị giữa sáng và chiều, đó là dấu hiệu rõ ràng của sự mất cân bằng tảo. Khi đó, tôi sẽ hạn chế cho ăn, thay nước nhẹ, hút bùn đáy, đồng thời đánh men vi sinh và khoáng để ổn định lại môi trường.

Tôi tin rằng, không có phương pháp nào là tuyệt đối hiệu quả trong mọi trường hợp, nhưng việc hiểu rõ cơ chế sinh học của tảo lam và cách chúng ảnh hưởng đến tôm sẽ giúp chúng ta đưa ra quyết định hợp lý. Sự chủ động trong phòng ngừa, thay vì chỉ đối phó khi sự cố xảy ra, là yếu tố then chốt quyết định thành công của một vụ nuôi. Với tôi, bảo vệ gan và đường ruột tôm không chỉ là chuyện kỹ thuật mà còn là trách nhiệm với đồng vốn, công sức và uy tín nghề nuôi lâu năm mà mình đã gầy dựng.

TÉP BẠC

24/06/2025